भारतको राजस्थानमा भेटियो २० करोड वर्ष पुरानो गोहीको जीवाश्म

काठमाडौँ । भारतको राजस्थानको जैसलमेरमा अनुसन्धानकर्ताहरूले दुर्लभ प्रजातिको गोहीको जीवाश्म फेला पारेका छन् । जुरासिक युगको यो प्रजाति २० करोड वर्षभन्दा पुरानो मानिएको छ ।

यो जीवाश्मलाई 'फाइटोसर' भनिन्छ । यसको लम्बाइ डेढदेखि दुई मिटर अर्थात् लगभग पाँच देखि साढे छ फिटको बीचमा छ । यो जीवाश्म राज्यको जल विभागमा काम गर्ने वरिष्ठ जलभूगर्भविद् डा. नारायणदास इन्खिया र उनको टोलीले जैसलमेर जिल्लाको मेघा गाउँमा पत्ता लगाएका हुन् ।

डा. इन्खियाले यस ठाउँमा 'धेरै लुकेका जीवाश्महरू' हुन सक्ने र जसले विकासको इतिहासको बारेमा महत्त्वपूर्ण र रोचक जानकारी प्रदान गर्न सक्ने बताएका छन् । उनले भने- 'यो क्षेत्र जीवाश्म पर्यटनको लागि पनि महत्त्वपूर्ण स्थानको रूपमा विकास गर्न सक्छ ।' भूगर्भविद् सीपी राजेन्द्रनले भने- 'फाइटोसर नदीमा साथै जमिनमा बस्ने प्राणी थियो । पछि यो विकसित भयो र आजको गोहीमा परिणत भयो ।'

गत हप्ता, केही गाउँलेहरूले यस क्षेत्रमा ताल खन्दै गर्दा पहिलो पटक अवशेषहरू देखेका थिए । मानिसहरूले जमिनमा केही संरचनाहरू देखे जुन ठूलो कंकाल जस्तो देखिन्थ्यो र अधिकारीहरूलाई जानकारी दिए । जब साइट उत्खनन गरियो, अनुसन्धानकर्ताहरूले एउटा जीवाश्म अण्डा पनि फेला पारे जुन फाइटोसरको हुन सक्छ ।

एनडीटीभीसँग कुरा गर्दै, वरिष्ठ वैज्ञानिक र अनुसन्धान टोलीका नेता वीएस परिहारले भनेका छ- 'यो जीवाश्मले मध्यम आकारको फाइटोसरलाई संकेत गर्दछ, जुन सम्भवतः लाखौं वर्ष पहिले यहाँ नदीको किनारमा बस्थ्यो र माछा खाएर बाँच्थ्यो ।'

राजेन्द्रनले अवशेषहरू सम्भवतः एक दुर्लभ जीवाश्म नमूना रहेको र अहिलेसम्म संसारका अन्य भागहरूमा फाइटोसरका केही भागहरू मात्र फेला परेको बताएका छन् । यी खोजहरू महत्त्वपूर्ण भए पनि, वैज्ञानिकहरू तिनीहरूबाट छक्क पर्दैनन् किनभने एक पटक यस क्षेत्रमा एकातिर नदी र अर्कोतिर समुद्र थियो । इन्खायाले लाखौं वर्ष पहिले, जुरासिक युगमा जैसलमेर क्षेत्रमा डायनासोरहरू फस्टाएका बताए ।

सन् २०२३ मा, इन्खाया र उनको टोलीले जैसलमेरमा एउटा जीवाश्म अण्डा पत्ता लगाए, जुन डायनासोरको हो भन्ने विश्वास गरिन्छ । सन् २०१८ मा, भारतीय भूगर्भ सर्वेक्षणका वैज्ञानिकहरूले यहाँ उत्खनन गरे र जीवाश्म निकाले, जुन यहाँ भेटिएको सबैभन्दा पुरानो शाकाहारी डायनासोरको जीवाश्म साबित भएको थियो ।