बादल फुट्नु भनेको के हो ?

काठमाडौँ । भारतको उत्तराखण्डको उत्तरकाशी जिल्लाको धराली गाउँमा मंगलबार अचानक आएको बाढीका कारण चार जनाको मृत्यु भएको छ भने ५० भन्दा बढी बेपत्ता रहेको बताइएको छ । अचानक आएको बाढीले ४० देखि ५० घर बगाएको भारतीय मिडियाहरुले उल्लेख गरेका छन् । धराली गंगोत्री धामभन्दा लगभग २० किलोमिटर अगाडि अवस्थित एक प्रमुख बिसौनी हो, जहाँ प्रत्येक वर्ष चारधाम यात्राको क्रममा ठूलो संख्यामा भक्तजनहरू बस्छन् । 

यो घटनापछि के मौसम विभागले यस्ता घटनाहरूको बारेमा पहिले नै अलर्ट जारी गर्न सक्छ ? वा बादल फुट्ने जस्ता घटनाहरू किन हुन्छन् ? भन्ने प्रश्न आमरूपमा उठेको छ । 

बादल फुट्नु भनेको के हो ?

मौसम विज्ञहरुले यदि एक घण्टामा १० सेन्टिमिटर वा सोभन्दा बढी भारी वर्षा हुन्छ भने त्यो घटनालाई बादल फुट्ने भनिन्छ । कहिलेकाहीँ एकै ठाउँमा एकभन्दा बढी बादल फुट्न सक्छन् । यस्तो अवस्थामा धेरै जनधनको क्षति हुन्छ, जस्तै २०१३ मा उत्तराखण्डमा भएको थियो, तर भारी वर्षाको प्रत्येक घटनालाई बादल फुट्ने भनिँदैन ।

यहाँ बुझ्नुपर्ने कुरा के हो भने केवल एक घण्टामा १० सेन्टिमिटर भारी वर्षाले धेरै क्षति गर्दैन, तर यदि नजिकै पहिले नै कुनै नदी वा ताल छ र त्यो अचानक बढी पानीले भरियो भने, नजिकैको आवासीय क्षेत्रमा बढी क्षति हुन्छ ।

के बादल फुट्ने घटना मनसुनमा मात्र हुन्छ ?

यस प्रकारको घटना मनसुनमा र मनसुनको केही समय अघि (प्रि-मनसुन) बढी हुन्छ । यस प्रकारको मौसमी प्रभाव मे देखि जुलाई र अगस्टसम्म देखिने गरेको छ ।

के बादल फुट्ने भविष्यवाणी गर्न सकिन्छ?

बादल फुट्ने समस्या एक देखि दश किलोमिटरको दूरीमा हुने सानो मात्रामा मौसमी परिवर्तनका कारणले हुन्छ । यसैले यसको भविष्यवाणी गर्न गाह्रो छ । मौसम विज्ञहरुले राडारको सहयोगमा ठूलो क्षेत्रको लागि धेरै भारी वर्षाको भविष्यवाणी गर्न सक्छ, तर कुन क्षेत्रमा बादल फुट्नेछ भनेर पहिले नै भन्न गाह्रो छ ।

तर यसका लागि बादल फुट्ने सम्भावना भएका क्षेत्रहरूमा बाक्लो राडार नेटवर्क वा धेरै उच्च रिजोल्युसन मौसम पूर्वानुमान मोडेलहरू आवश्यक पर्दछ जसले यस्ता साना स्तरका घटनाहरूलाई कैद गर्न सक्छ । यद्यपि बादल फुट्ने समस्या समतल क्षेत्रहरूमा पनि हुन सक्छ, तर पहाडी क्षेत्रहरूमा यसको सम्भावना बढी हुन्छ । यसको कारण त्यहाँका पहाडी भिरालोहरूले बादलहरूलाई माथि उठ्न र भारी वर्षा गराउन अनुकूल वातावरण प्रदान गर्दछ ।