के हमासले गाजामा अस्तित्व बचाउन सक्ला ?

काठमाडौँ । इजरायलको सुरक्षा मन्त्रिपरिषद्ले गाजा शहरको नियन्त्रण लिने योजनालाई अनुमोदन गरेपछि हमासको भविष्य बारे अनेकौं अड्कलबाजी शुरु भएको छ । यसअघि प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतान्याहूले सम्पूर्ण गाजाको नियन्त्रण लिने आफ्नो लक्ष्य रहेको संकेत गरेका थिए । त्यसो भए गाजामा रहेको यो सशस्त्र समूह हमासको भविष्य के हुन्छ र गाजामा यसको परिणाम के हुन्छ भन्ने बारे नयाँ अड्कलबाजी, अनुमान शुरु भएको छ । 

नेतान्याहूको योजना बाहिर आउनुभन्दा केही दिन अघि हमासले स्वतन्त्र प्यालेस्टिनी राज्य स्थापना नभएसम्म हमासले हतियार नबिर्सने बताएको थियो । गाजामा युद्धविराम सम्बन्धी जारी वार्तामा इजरायल र अमेरिकाको मुख्य मागको जवाफ दिने क्रममा यस्तो बताएको थियो ।  इजरायलले हमासको निशस्त्रीकरण आफ्नो उद्देश्यमध्ये एक भएको बताएको छ । इजरायलले द्वन्द्व अन्त्य गर्ने कुनै पनि सम्झौताको प्रमुख सर्तहरू मध्ये एक हमासको निशस्त्रीकरण भएको बताएको छ ।

गत हप्ता, न्यूयोर्कमा साउदी अरेबिया र फ्रान्सको सह-अध्यक्षतामा भएको संयुक्त राष्ट्र संघको अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलनमा, १७ देशहरू, युरोपेली संघ र अरब लिगले संयुक्त घोषणापत्र जारी गरे । यसले युद्ध समाप्त गर्न हमासलाई हतियार बिसाउन र गाजाको नियन्त्रण त्याग्न माग गरेको थियो । गाजामा वार्तामा मध्यस्थकर्ताको भूमिका खेल्ने इजिप्ट र कतारले पनि यो संयुक्त वक्तव्यमा हस्ताक्षर गरेका थिए यद्यपि, इजरायल र अमेरिकाले भने यसमा हस्ताक्षर गरेनन् ।

हमासले लडाइँ जारी राख्ने

हमासका नेता गाजी हमादले आफुहरु अन्तिम गोली रहेसम्म लड्ने बताएका छन् । उनको भनाइले हमासको प्यालेस्टिनी राज्य स्थापना नभएसम्म हमास सशस्त्र संघर्ष जारी राख्न तयार रहेको दोहोराएको छ । गाजाको अल-उम्मा विश्वविद्यालयका प्यालेस्टिनी राजनीतिका विज्ञ प्रोफेसर होसम अल-दजानी विश्वास गर्छन्, यस सम्मेलन पछि, न्यूयोर्क घोषणापत्रको धारा ११ मा मिडियाको ध्यान बढेको छ । सम्मेलनमा जारी गरिएको औपचारिक घोषणापत्रमा धारा ११ उद्धृत गरिएको छ । यसमा भनिएको छ- 'प्यालेस्टिनी भूभागमा शासन, कानून व्यवस्था र सुरक्षा केवल प्यालेस्टिनी प्राधिकरणको अधीनमा हुनुपर्छ ।'

अल-दजानीले यस दस्तावेजका बाँकी ४१ धाराहरूमध्ये केहीले प्यालेस्टिनी राज्य स्थापना र इजरायलसँग सहअस्तित्वको बारेमा कुरा गर्छन् भनी व्याख्या गर्छन् । उनी भन्छन्, यसको अर्थ यो घोषणाले प्यालेस्टिनी राज्य स्थापना गर्ने धेरै तरिकाहरू सुझाव दिन्छ ।

प्यालेस्टिनी राज्य

अमेरिका, बेलायत र अन्य पश्चिमी देशहरूले हमासलाई अतिवादी संगठनको रूपमा प्रतिबन्ध लगाएको छ । समूहले यदि प्यालेस्टिनी राज्य स्थापना भयो भने, यसले भविष्यको प्यालेस्टिनी प्राधिकरणलाई आफ्ना हतियारहरू हस्तान्तरण गर्ने बताएको छ ।

विश्लेषकहरू भन्छन्, हमासले गाजामा आफ्नो नियन्त्रणको ठूलो हिस्सा गुमाएको छ । यसको बावजुद, हमास अझै पनि यस क्षेत्रमा शासन गरिरहेको देखिन्छ । हालै यस संस्थाले 'सहम' नामक सुरक्षा एकाइ गठन गरेको छ, जसलाई 'एरो युनिट' पनि भनिन्छ । यसको उद्देश्य नागरिक व्यवस्था कायम राख्नु र गाजामा आउने राहत सामग्रीको लुटपाट रोक्नु हो । गाजामा रहेका प्यालेस्टिनी नागरिकहरूले हमासप्रति बारम्बार आक्रोश व्यक्त गरेका छन् र हमास लडाकुहरूले पनि विरोध प्रदर्शनमा कारबाही गरेका छन् ।

गाजामा खाद्यान्न र राहत सामग्री अत्यन्तै सीमित छ । राहत एजेन्सीहरू र संयुक्त राष्ट्र संघले यस क्षेत्रका मानिसहरू भोकमरीले मरिरहेका भन्दै चेतावनी दिएका छन् । धेरै विश्लेषकहरू विश्वास गर्छन्, हमास लडाकुहरू अब पूर्ण दबाबमा छन् । २०२३ मा अक्टोबर ७ मा इजरायलमा आक्रमण गर्दा उनीहरूले यस्तो कमजोर अवस्थाको कल्पना गरेका थिएनन् ।

इजरायलको सैन्य कारबाही सुरु भएको लगभग २२ महिना पछि हमास लडाकुहरू अब थकित छन् । गाजाका स्थानीय स्रोतहरूका अनुसार, समूहसँग अझै पनि हतियारहरू छन् तर यसको भण्डार घट्दै गइरहेको छ । तिनीहरू भन्छन्, समूहले अब इजरायलको बम विस्फोटबाट बाँकी रहेको सामग्री, विशेष गरी विस्फोट हुन नसक्ने बमहरूलाई हतियारको रूपमा प्रयोग गरिरहेको छ । हमास लडाकुहरूले इजरायली सैनिकहरूलाई आक्रमण गर्न विस्फोटक पदार्थहरू हटाउँछन् र तिनीहरूलाई इम्प्रोभाइज्ड विस्फोटक उपकरणमा रूपान्तरण गर्छन् ।  यस सशस्त्र समूहसँग अब क्षेत्रीय स्तरमा धेरै कम सहयोगीहरू बाँकी छन् । इजरायल र इरान बीचको १२ दिने युद्ध पछि हमासलाई समर्थन गर्ने इरानको क्षमता पनि सीमित भएको छ ।

इजरायली आक्रमण र यसका नेताहरूको हत्याले इरान समर्थित लेबनानी सशस्त्र समूह हिजबुल्लाह पनि कमजोर भएको छ ।

अरब लिग

अरब लिगले हमासको निशस्त्रीकरणको माग गर्दै 'न्यूयोर्क घोषणापत्र' मा हस्ताक्षर गरेको छ । यस संस्थामा कतार जस्ता देशहरू सहित २२ सदस्य देशहरू छन्, जुन सामान्यतया हमासप्रति सहानुभूति राख्छन् र यसको सहयोगी मानिन्छन् । लन्डनस्थित विश्वव्यापी मामिला थिंक ट्याङ्क, चथम हाउसका वरिष्ठ सल्लाहकार प्रोफेसर योसी मेकेलबर्गले इजरायल र अमेरिका आफ्नो पहिलेको अडानमा अडिग रहेको बताउछन् । उनी भन्छन्, अरब देशहरूको मनोवृत्ति अब परिवर्तन भएको छ भने अरब र क्षेत्रीय शक्तिहरूबाट बढ्दो दबाबले हमासलाई धेरै हदसम्म 'एक्लो' बनाउन सक्छ ।

इजरायली बन्धक

हमासले अझै पनि ७ अक्टोबर २०२३ मा अपहरण गरिएका जीवित इजरायली बन्धकहरूलाई मोलमोलाईको रूपमा प्रयोग गरिरहेको छ । यस आक्रमणमा लगभग १२ सय जना मारिएका थिए र हमासले आक्रमणको क्रममा २५१ जनालाई बन्धक बनाएको थियो । गाजामा हमासद्वारा सञ्चालित स्वास्थ्य मन्त्रालयका अनुसार, यसपछि सुरु भएका इजरायली आक्रमणहरूमा गाजामा अहिलेसम्म ६१ हजारभन्दा बढी मानिसहरूको मृत्यु भइसकेको छ ।

यी बन्धकहरूमध्ये कम्तिमा २० जना अझै जीवित छन् र गाजामा छन्, जबकि केही बन्धकहरूको मृत्यु भइसकेको छ र केही इजरायल फर्किएका छन् । अक्टोबर २०२३ देखि, इजरायलले धेरै शीर्ष हमास नेताहरूलाई मारेको छ । यसमा संगठनका प्रमुख इस्माइल हानिया पनि समावेश छन् । उनी इरानी राजधानीमा भएको आक्रमणमा मारिएका थिए ।

अक्टोबर ७ को आक्रमणको योजना बनाउने मुख्य व्यक्ति मानिने याह्या सिनवार पनि मारिएका छन् । प्रोफेसर मेकेलबर्गका अनुसार गाजा भित्र र बाहिर हमास नेताहरूको स्वार्थ फरक छ । मेकेलबर्ग भन्छन्- 'शारीरिक रूपमा जीवित रहने प्राथमिकताभन्दा बाहिर, तिनीहरू राजनीतिक प्रासंगिकता कायम राख्न प्रयास गरिरहेका छन्, किनभने तिनीहरूसँग अझै पनि सम्झौतामा पुग्न समर्थन छ ।' तर संगठनको प्रासंगिकता कायम राख्न, यसका बाँकी नेताहरूले कडा निर्णयहरू लिनुपर्नेछ ।

हमासको भविष्य

प्रधानमन्त्री नेतान्याहूले बिहीबार, ७ अगस्ट २०२५ मा गाजामा 'पूर्ण नियन्त्रण' स्थापित गर्ने र 'हमास हटाउने' घोषणा गरेपछि, हमासका विकल्पहरू दिन प्रतिदिन सीमित हुँदै गइरहेका छन् । यदि प्यालेस्टिनी राज्य स्थापित भयो र हमासले आफ्ना वाचाहरू पूरा गरे भने, यसले हतियार त्याग्नेछ । यद्यपि, इजरायलको वर्तमान सरकारले आफ्नो अडान परिवर्तन नगरेसम्म, प्यालेस्टिनी राज्य स्थापना गर्ने सम्भावना असम्भव देखिन्छ । तर यदि यो भयो भने पनि, हमास पूर्ण रूपमा अस्तित्वमा रहनु आवश्यक छैन ।

समूहले भविष्यमा 'आफूलाई पुन: आविष्कार' गर्ने प्रयास गर्न सक्छ, र प्यालेस्टिनी राजनीतिको एक हिस्सा रहन सक्छ । यो परिवर्तन प्यालेस्टिनी क्षेत्रहरू भित्रबाट साथै बाहिरबाट पनि आउन सक्छ । धेरै कुरा प्यालेस्टिनी राज्यप्रति इजरायलको अडान कस्तो छ भन्नेमा निर्भर गर्दछ । गाजामा मानिसहरूले सामना गरिरहेको अत्यन्तै कठिन परिस्थिति पछि हमासले जनतामाझ कति समर्थन छोडेको छ भन्ने कुरामा पनि यो निर्भर गर्दछ ।