संसारको सबैभन्दा धेरै तेल भण्डार भएर पनि किन गरिब छ भेनेजुएला ?

काठमाडौँ । अमेरिकाले दक्षिण अमेरिकी देशमा लागूऔषध तस्करहरू विरुद्ध सैन्य कारबाहीको घोषणा गरेको छ । दक्षिण अमेरिकी देशहरूको क्षेत्रीय पानीमा धेरै अमेरिकी युद्धपोत र समुद्री गस्ती विमानहरू घुमिरहेका छन् ।

सेप्टेम्बर २ मा, अमेरिकी नौसेनाले पनि भेनेजुएलाको डुङ्गामा मिसाइल आक्रमण गरेको थियो । यस आक्रमणमा ११ भेनेजुएलाका नागरिक मारिएका थिए । यसपछि, अमेरिकी राष्ट्रपति ट्रम्पले यो भेनेजुएलाको डुङ्गा लागूऔषधले भरिएको घोषणा गरे । यसपछि, अमेरिका र भेनेजुएला बीचको सम्बन्धमा तनाव देखिएको छ । यद्यपि, यो पहिलो पटक होइन जब दुई देशहरू बीचको सम्बन्ध यति धेरै बिग्रिएको छ । भेनेजुएलाको अमेरिकासँग जटिल सम्बन्ध रहेको छ, जुन तेल, राजनीति र सुरक्षा सम्बन्धी विवादहरूले प्रभावित भएको छ ।

हालैको घटनापछि अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले भेनेजुएलालाई चेतावनी दिएका छन् । ट्रम्पले भेनेजुएलाका लडाकु विमानहरूले अमेरिकी नौसेना जहाजहरूमाथि उडान गरेमा गोली हानेर खसाल्ने चेतावनी दिएका हुन् । 

अल जजीराको रिपोर्ट अनुसार, भेनेजुएलामा विश्वको सबैभन्दा ठूलो प्रमाणित तेल भण्डार छ । यसको बावजुद, देशले कच्चा तेलको निर्यातबाट थोरै मात्र पैसा कमाउन सकेको छ । भेनेजुएलामा २०२३ सम्ममा अनुमानित ३०३ अर्ब ब्यारेल तेल भण्डार थियो । साउदी अरेबिया २६७.२ अर्ब ब्यारेलको साथ यो सूचीमा दोस्रो स्थानमा छ । यसपछि इरानसँग २०८.६ अर्ब ब्यारेल  र क्यानडासँग १६३.६ ब्यारेल तेल रहेको छ । यी चार देशहरू मिलेर विश्वको तेल भण्डारको आधाभन्दा बढी छन् ।

तुलनात्मक रूपमा हेर्ने हो भने, अमेरिकासँग लगभग ५५ अर्ब ब्यारेल तेल छ । यसका कारण, विश्वमा प्रमाणित तेल भण्डार भएका देशहरूको सूचीमा अमेरिका नवौं नम्बरमा छ । यसको अर्थ भेनेजुएलाको भण्डार अमेरिकाको भन्दा पाँच गुणा बढी छ । यसको बावजुद, भेनेजुएला विश्वको सबैभन्दा गरिब देशहरू मध्ये एक हो । यो देशले तेलबाट अमेरिकाको आम्दानीको पाँच भागको एक भाग पनि कमाउन सक्षम छैन ।

भेनेजुएलाको तेल भण्डार मुख्यतया ओरिनोको बेल्टमा अवस्थित छ । यो क्षेत्र भेनेजुएलाको पूर्वी भागमा लगभग ५५ हजार वर्ग किलोमिटरमा फैलिएको विशाल क्षेत्र हो । यस बेल्टमा भारी कच्चा तेल पनि पाइन्छ, जुन धेरै चिपचिपा छ र उच्च घनत्व छ । यद्यपि, परम्परागत तेलको तुलनामा यसलाई निकाल्न धेरै गाह्रो र महँगो छ । यस क्षेत्रमा तेल उत्पादन गर्न उन्नत प्रविधिहरू आवश्यक पर्दछ जसले गर्दा यसलाई बिक्रीयोग्य बनाइन्छ । भेनेजुएलाको कच्चा तेलमा उच्च घनत्व र सल्फरको मात्रा बढी भएको कारणले गर्दा, यो तेल अन्य देशहरूको कच्चा तेल भन्दा कम मूल्यमा बिक्री हुन्छ ।

भेनेजुएलाको तेल उत्पादनमा राज्य स्वामित्वको कम्पनी पेट्रोलियोस डे भेनेजुएलाको प्रभुत्व छ । यो कम्पनीले ओरिनोको बेल्टको अधिकांश तेल उत्पादन र व्यवस्थापन गर्छ । यद्यपि, यो कम्पनीले आफ्नो पुरानो पूर्वाधार, कम लगानी, कुव्यवस्थापन र अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिबन्धका कारण समस्याहरूको सामना गरिरहेको छ । यसका कारण, भेनेजुएला आफ्नो विशाल तेल भण्डारलाई पूर्ण क्षमतामा उपयोग गर्न सक्षम हुन सकेको छैन ।

अब्जर्भेटरी अफ इकोनोमिक कम्प्लेक्सिटी (ओपेक) को तथ्याङ्क अनुसार, भेनेजुएलाले २०२३ मा केवल ४.०५ बिलियन डलर बराबरको कच्चा तेल निर्यात गरेको थियो । यो साउदी अरेबिया (१८१ बिलियन डलर), संयुक्त राज्य अमेरिका (१२५ बिलियन डलर) र रूस (१२२ बिलियन डलर) सहित अन्य प्रमुख निर्यातकर्ताहरू भन्दा उल्लेखनीय रूपमा कम हो । कच्चा तेलको अतिरिक्त, भेनेजुएलाले पेट्रोल र डिजेल जस्ता थोरै मात्रामा पेट्रोलियम उत्पादनहरू पनि निर्यात गर्दछ ।