सिरियाली विद्रोहीहरूले राष्ट्रपति बशर अल–असदलाई गरे अपदस्थ किन ढल्यो एकतन्त्रीय सत्ता ?

काठमाडौं ।  सिरियाली विद्रोहीहरूले राष्ट्रपति बशर अल–असदलाई अपदस्थ गरेका छन् । दुई हप्ताभन्दा कम समयमा प्रमुख शहरहरू सरकारको हातबाट फुत्किएको छ । आइतबार विद्रोहीहरूले राजधानी दमास्कस कब्जा गरेका छन् । सेन्चुरी इन्टरनेसनल थिङ्क ट्याङ्कका फेलो एरोन लुन्डले यस हप्ता विद्रोहीहरूको सफलताको ‘मुख्य कारक’ ‘शासनको कमजोरी र असदलाई अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग घट्नु’ भएको बताए ।

“इस्लामिक विद्रोही नेता अबु मोहम्मद अल–जोलानीको संस्थाहरू निर्माण गर्ने र विद्रोहको धेरै भाग आफ्नै नियन्त्रणमा केन्द्रित गर्ने काम पनि कथाको ठूलो हिस्सा हो”, उनले भने । सिरियाको गृहयुद्ध सन् २०११ मा सरकार विरोधी प्रदर्शनमाथि गरिएको दमनबाट सुरु भएको थियो । विद्रोहीहरूले आफ्नो ठूलो आक्रमण सुरु नगरेसम्म मोर्चा विगत चार वर्षदेखि धेरै हदसम्म अपरिवर्तित रहेको थियो ।

असदको अचानक पतनका केही कारण यस्ता छन्ः-

खोक्रो सेना

पाँच लाखभन्दा बढी मानिस मारेको र देशको अर्थव्यवस्था, पूर्वाधार र उद्योगलाई विनाश गरेको युद्धमा असदको सेना खोक्रो भएको थियो । युद्धको प्रारम्भिक वर्षहरूमा विज्ञहरूका अनुसार हताहत, दलबदल र अवैध रूपमा सेनामा भर्ती हुनबाट जोगिने संयोजनले सेनाले आफ्नो तीन लाख शक्तिशाली बलको लगभग आधा गुमाएको थियो । बेलायतस्थित सिरियन अब्जर्भेटरी फर ह्युमन राइट्स वार मोनिटरका अनुसार नोभेम्बर २७ मा विद्रोहीहरूले आक्रमण गरेपछि सेनाले केही क्षेत्रमा कमजोर प्रतिरोध गरेको थियो ।

अब्जर्भेटरीले पटक–पटक देशभरका स्थानहरूबाट सैनिकहरू पलायन गरेको रिपोर्ट गरेको छ । फ्रान्सेली अन्तर्राष्ट्रिय र रणनीतिक मामिला संस्थानका डेभिड रिगोलेट–रोजले भने, “सन् २०११ देखि सिरियाको सेनाले जनशक्ति, उपकरण र मनोबलमा क्षय भोग्नुपरेको छ ।” कम पारिश्रमिक पाउने सैनिकहरूले बाँच्नका लागि स्रोतहरू लुटेका र धेरै युवाहरूले अनिवार्य भर्नाबाट बच्ने गरेको उनले बताए । असदले गत बुधबार करियर सैनिकहरूको तलबमा ५० प्रतिशत वृद्धि गर्ने आदेश दिए तर सिरियाको अर्थतन्त्र बिग्रिएको छ र सैनिकहरूको तलब लगभग बेकार छ । दमास्कस विद्रोहीको कब्जामा आएपछि सेनाले आधिकारिक रूपमा कुनै टिप्पणी गरेको छैन ।

मित्रहरूद्वारा परित्यक्त

असद प्रमुख सहयोगी रुस र इरानको सैन्य, राजनीतिक र कूटनीतिक समर्थनमा धेरै भर पर्दै आएको थियो । तिनीहरूको सहयोगमा उनले सन् २०११ मा सरकार विरोधी प्रदर्शनहरूको दमनसँगै सुरु भएको द्वन्द्वपछि गुमेका क्षेत्रहरू फिर्ता लिएको थियो र रुसको सन् २०१५ को हवाई हस्तक्षेपले युद्धको दिशा असदको पक्षमा परिवर्तन गरेको थियो । तर गएको महिनाको विद्रोही आक्रमणले रुस युक्रेनमा युद्धमा अल्झिएको बेला भयो र यस पटक रुसका हवाई आक्रमणहरूले इस्लामिक नेतृत्वका विद्रोहीहरूलाई अलेप्पो, हामा, होम्स र अन्त्यमा दमास्कसलगायत ठूला शहरसहित व्यापक क्षेत्र कब्जा गर्नबाट रोक्न सकेनन् ।

असदको अर्को प्रमुख सहयोगी इरानले लामो समयदेखि सिरियाको सशस्त्र सेनालाई सैन्य मद्दत प्रदान गर्दै आएको र भूमिमा सरकार समर्थक सशस्त्र समूहहरूलाई समर्थन गर्दै आएको थियो । तर गाजा युद्ध सुरु भएपछि र छिमेकी लेबनानमा इजरायल र इरान समर्थित हिजबुल्लाहबीच शत्रुता सुरु भएपछि इरान र यसका सहयोगी समूहहरूले इजरायलसँगको लडाइँमा असफलता भोगेका छन् । “अन्ततः असद सरकारको जीवित रहने क्षमता इरान र रुसले असदलाई यस क्षेत्रमा आफ्नो रणनीतिका लागि कति उपयोगी ठान्छन् भन्ने कुरामा निर्भर गर्दछ”, विद्रोहीहरूले दमास्कस कब्जा गर्नुअघि न्यू लाइन्स इन्स्टिच्युटका विश्लेषक निक हेरासले भनेका थिए, “यदि तीमध्ये कुनै एक वा दुवै सहयोगीले असदबिना आफ्नो स्वार्थलाई अगाडि बढाउन सक्ने निर्णय गरे भने उहाँको सत्तामा बस्ने दिनहरू गणना गरिएका छन् ।”

कमजोर हिजबुल्लाह

लेबनानी लडाकु समूह हिजबुल्लाहले सन् २०१३ देखि दमास्कसलाई खुला समर्थन गर्दै हजारौँ लडाकूलाई सीमापार सेना बलियो बनाउन पठाएको थियो । तर विद्रोहीहरूले गत महिना लेबनानमा एक वर्षभन्दा बढी शत्रुतापछि इजरायल र हिजबुल्लाहबीच युद्धविराम लागु भएको दिन नै आक्रमण सुरु गरेका थिए ।
हिजबुल्लाहले छिमेकी देशमा आफ्नो उपस्थिति कमजोर पार्दै इजरायलसँग भिडन्त गर्न आफ्ना धेरै लडाकुलाई सिरियाबाट दक्षिण लेबनानमा सारेको थियो । हिजबुल्लाहको नजिकको एक स्रोतले एएफपीलाई कुनै सटिक तथ्याङ्क प्रदान नगरी इजरायलसँगको द्वन्द्वमा समूहका सयौँ लडाकु मारिएको बताएको थियो । यो लडाइँले हिजबुल्लाहको नेतृत्वलाई पनि ध्वस्त बनायो । समूहका लामो समयका प्रमुख हसन नसरल्लाह, उनका अनुमानित उत्तराधिकारी र धेरै वरिष्ठ कमान्डर इजरायली हवाई आक्रमणमा मारिएका छन् ।

आइतबार हिजबुल्लाहको नजिकको अर्को स्रोतले उक्त समूहले राजधानीको बाहिरी इलाका र सीमा नजिकैको होम्स क्षेत्रबाट आफ्नो सेना फिर्ता लिइरहेको बताएको छ । इजरायली प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतान्याहुले असदको पतन ‘असदका मुख्य समर्थकहरू इरान र हिजबुल्लाहमाथि हामीले प्रहार गरेको प्रत्यक्ष परिणाम’ भएको बताए ।