इरानमा मुद्राको पुनर्मुद्रण: चार शून्य हटाउने

काठमाडौँ । इरानले आफ्नो मुद्राबाट चार शून्य हटाउने भएको छ । सरल भाषामा भन्नुपर्दा, इरालले १०,००० रियाल केवल एक रियाल बराबर बनाउने भएको हो । संसदले यो कदमलाई अनुमोदन गरेको छ । यो कदम ३५ प्रतिशतभन्दा बढीको लामो मुद्रास्फीतिको कारणले गरिएको हो, जसले रियालको मूल्यमा उल्लेखनीय कमी ल्याएको छ।

अहिलेसम्म, इरानी रियाल खुला बजारमा डलरको तुलनामा लगभग ११ लाख ५० हजार रियाल पुगेको छ । यो प्रस्ताव धेरै वर्षदेखि तयार गरिएको थियो । 

संसदको आर्थिक समितिका प्रमुख शमसोल्दिन होसेनले मुद्रा रियाल नै रहनेछ, र यो परिवर्तन रातारात हुने छैन । केन्द्रीय बैंकसँग यसलाई लागू गर्न दुई वर्ष लाग्ने छ । यसपछि, तीन वर्षको अवधि हुनेछ जसमा पुरानो र नयाँ दुवै मुद्राहरू प्रयोग गरिनेछ ।

चार शून्यहरू हटाउनाले रियाल एकाइहरू सानो हुनेछन् । उदाहरणका लागि, हाल केहि खरिद गर्न एक लाख रियाल चाहिन्छ भने, सुधार पछि उही वस्तु १०० रियालमा उपलब्ध हुनेछ । सानो संख्याले मानिसहरूलाई मुद्राको मूल्य बुझ्न सजिलो बनाउनेछ, जसले खरिद र वित्तीय योजनालाई सजिलो बनाउन सक् छ। यद्यपि, यो केवल एक मनोवैज्ञानिक प्रभाव हुने छ । यो सुधारले मुद्राको एकाइहरू मात्र परिवर्तन गर्दछ, यसको वास्तविक मूल्यमा भने कुनै असर गर्ने छैन । यदि मुद्रास्फीति नियन्त्रण गरिएन भने, रियालको मूल्य फेरी पनि घट्दै जानेछ ।

त्यस्तै कम्प्युटर र मोबाइल एपहरूमा ठूलो संख्याका कारण हुने जटिलताहरू कम हुनेछन् ।

इरानमा मुद्रास्फीति ३५ प्रतिशतभन्दा बढी छ । इरानको व्यापार र विश्वसँगको सम्बन्ध तनावग्रस्त छ । १९७९ को इस्लामिक क्रान्तिदेखि इरानको अर्थतन्त्रले धेरै चुनौतीहरूको सामना गरेको छ । मुद्रास्फीतिमा निरन्तर वृद्धि हुनुको मुख्य कारण उच्च आयात र कम निर्यात हो । यसले रियालको मूल्यमा निरन्तर गिरावट आएको छ । २०२३ मा, अवस्था यति बिग्रियो कि मुद्रास्फीतिले रियालको अवमूल्यनलाई पनि पार गरेको थियो । अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिबन्धहरूले विदेशी मुद्राको अभावलाई बढाएको छ ।

इरानको व्यापार र विश्वसँगको सम्बन्ध तनावपूर्ण रहेको र राजनीतिक करणले अर्थतन्त्रलाई अझ कमजोर बनाइरहेको छ र रियालको मूल्य अझ घटिरहेको छ ।

अमेरिकाले इरानमाथि यसको आणविक कार्यक्रम र सुरक्षा चिन्ताका लागि धेरै प्रतिबन्धहरू लगाएको छ । ट्रम्प प्रशासनले इरान विरुद्ध 'अधिकतम दबाब' नीति अपनाएको छ, तेल निर्यात, बैंकिङ र ढुवानीमा कडा प्रतिबन्धहरू लगायो, र इरानी तेल खरिद गर्ने कम्पनीहरूलाई पनि दण्ड दिएको छ ।

अमेरिकाको प्रतिबन्धहरूले इरानको हतियार कार्यक्रमहरूमा अक्टोबर २०२५ सम्म प्रतिबन्धहरू थप विस्तार गरेको छ । यी प्रतिबन्धहरूले विदेशी बैंकिङ लेनदेनहरूलाई गाह्रो बनाउनुका साथै डलर र युरो जस्ता विदेशी मुद्राहरू घटाएको छ र आयातलाई महँगो र सीमित बनाएको छ । जसले लगानी र व्यापार पनि प्रभावित गरेको छ ।

इरानको तेल निर्यात २०२५ मा प्रतिदिन १.४-१.७ मिलियन ब्यारेलबाट घटेर १ मिलियन ब्यारेलमा पुगेको छ । यसले गर्दा राजस्वमा ५-१० अर्ब डलरको कमी आएको छ ।

स्विफ्टबाट बहिष्कार र बैंकहरूमाथिको प्रतिबन्धले विदेशी मुद्रा सञ्चितिलाई सीमित बनाएको छ, जुन २०२४ मा २६ अर्ब डलर र २०२५ मा ३४ अर्ब डलर अनुमान गरिएको थियो, तर यसको प्रयोगमा बाधा पुर्‍याएको छ । २०२३-२०२५ मा रियालको मूल्यमा थप १४ प्रतिशत गिरावट आयो, मुद्रास्फीति ९० प्रतिशत पुगेपछि मुद्रामा चार शून्य हटाउने निर्णय भएको हो ।

इरानले अब मुख्यतया चीन (तेल निर्यातको ९० प्रतिशत), टर्की, युएई र इराकसँग व्यापार गर्छ । युरोप र संयुक्त राज्य अमेरिकासँगको व्यापार लगभग अस्तित्वहीन छ ।

सन् २०२४ मा, इरानको कुल निर्यात लगभग २२.१८ अर्ब डलर थियो, जसमा तेल र पेट्रोकेमिकलहरू सबैभन्दा बढी थिए, जबकि आयात ३४.६५ अर्ब डलर थियो, जसले गर्दा १२.४७ अर्ब डलरको व्यापार घाटा भयो। तेल निर्यातमा कमी र प्रतिबन्धका कारण २०२५ मा यो घाटा १५ अर्ब डलर पुग्ने अनुमान गरिएको छ । प्रमुख व्यापारिक साझेदारहरूमा चीन (निर्यातको ३५%), टर्की, युएई र इराक समावेश छन्, जसले तेल निर्यातको ९० प्रतिशत ओगटेको छ ।

इरानले छिमेकी देशहरू र युरेशियन आर्थिक संघ, जस्तै आइएनएसटीसी कोरिडोर र चीनसँग नयाँ ट्रान्जिट मार्गहरूसँग व्यापार बढाउने प्रयास गरेको छ । तैपनि, २०२५ मा जीडीपी वृद्धि केवल ०.३प्रतिशत हुने अनुमान गरिएको छ । प्रतिबन्धहरू हटाइएका वा आणविक सम्झौताको पुनर्स्थापना बिना, व्यापार र रियालको मूल्य स्थिर गर्न गाह्रो हुनेछ ।