स्वीजरल्याण्डमा संसारमा सबैभन्दा धेरै आणविक बंकरहरू किन छन् ?

काठमाडौँ । यदि तपाईं शान्ति चाहनुहुन्छ भने, तपाईं युद्धको लागि तयार हुनुपर्छ । यो कथन उपयुक्त छ, कम्तिमा युरोपेली देश स्वीजरल्याण्डको सन्दर्भमा । स्विस आल्प्सका बलिया चट्टानहरू गहिरो खनीएका छन् । सयौं आणविक विरोधी बंकरहरू बाहेक, तिनीहरूमा नागरिक र सैन्य सुरुङहरूको सञ्जाल लुकेको छ ।

यी बंकरहरूको प्रवेशद्वारहरू टिब्बामुनि बनाइएका छन् । यहाँ सामान्य घरहरू जस्तै देखिने भवनहरू छन्, तर वास्तवमा तिनीहरू दुई मिटर अग्लो कंक्रीटको पर्खालहरू हुन्, जसमा राइफलहरू तैनाथ गर्न प्वालहरू बनाइएका छन् ।

८८ लाख जनसंख्या भएको स्विट्जरल्याण्डमा प्रतिव्यक्ति सबैभन्दा धेरै आणविक आश्रयहरू छन् । तिनीहरूको संख्या लगभग ३.७ लाख छ ।

देशको १९६३ को कानूनले आणविक प्रकोप वा छिमेकी देशसँगको द्वन्द्वको अवस्थामा नागरिकहरूलाई 'बंक बेड' ग्यारेन्टी गरेको छ । यस कानून अन्तर्गत, प्रत्येक व्यक्तिले यस्तो आपतकालीन अवस्थाको लागि कम्तिमा एक वर्ग मिटर ठाउँ पाउने ग्यारेन्टी गरिएको छ । यसका साथै, यो आश्रय व्यक्तिको घरबाट अधिकतम ३० मिनेट पैदल दूरीमा वा भूभाग पहाडी भएमा ६० मिनेट पैदल दूरीमा हुनुपर्ने नियम बनाइएको छ ।

स्वीजरल्याण्डमा, अपार्टमेन्ट मालिकहरूले आफ्ना सबै बासिन्दाहरूको लागि आपतकालीन आश्रयहरू निर्माण गर्न आवश्यक छ । देशको नागरिक सुरक्षा कार्यालयले भन्छ, 'धेरैजसो मानिसहरू आफ्नै बंकरहरू भएका भवनहरूमा बस्छन् । यदि आवासीय भवनमा आपतकालीन आश्रय छैन भने, सार्वजनिक सुविधाहरू प्रदान गरिन्छ ।' यी बंकरहरू सशस्त्र द्वन्द्वको अवस्थामा प्रयोगको लागि डिजाइन गरिएको हो । तिनीहरू आधुनिक हतियारहरूबाट प्रभावित हुँदैनन् । तिनीहरूले आणविक हतियारहरू साथै जैविक र रासायनिक हतियारहरूबाट सुरक्षा प्रदान गर्न सक्छन् ।

नागरिक सुरक्षा विभागले भन्छ- 'आश्रयको बाहिरी संरचनामा प्रति वर्ग मीटर कम्तिमा १० टन दबाब सहन सक्ने क्षमता छ । यसको अर्थ यो भवनमा खस्ने अवस्थालाई पनि सहन सक्छ ।' उदाहरणका लागि, यी आश्रयहरूले भूकम्प पछि अस्थायी घरहरूको रूपमा काम गर्न सक्छन् । फिल्टरहरूले जैविक र रासायनिक हतियारहरू विरुद्ध पनि सुरक्षा प्रदान गर्छन्, किनकि तिनीहरूले दूषित बाहिरी हावा सफा गर्छन् ।

'आणविक आक्रमण वा विपत्तिको अवस्थामा सबैका लागि आश्रयस्थल छ भन्ने थाहा पाउँदा म सुरक्षित महसुस गर्छु,' जर्मनी र फ्रान्सको सिमानामा रहेको स्विस शहर बासेलमा बस्ने निकोलस स्ट्याडलर भन्छन्, 'मलाई लाग्दैन कि स्विट्जरल्याण्ड वा कुनै छिमेकी देशमा युद्धको सम्भावना छ, तर मलाई लाग्छ हाम्रो तयारी राम्रो कुरा हो ।'

यो नेटवर्क दोस्रो विश्वयुद्धको समयदेखि स्वीजरल्याण्डमा अवस्थित छ । विश्वयुद्धको समयमा, देशले आफ्नो तटस्थ नीति कायम राख्यो । स्विट्जरल्याण्डले १८१५ देखि कुनै पनि विदेशी युद्धमा भाग लिएको छैन । शीतयुद्ध पछि, यी आश्रयस्थलहरूको निर्माणलाई थप प्रोत्साहन गरिएको थियो । प्रत्येक १० वर्षमा तिनीहरूको निरीक्षण गर्नु अनिवार्य छ र यसको लागि प्रमाणपत्र जारी गरिन्छ ।

यद्यपि, अब यी धेरै ठाउँहरूलाई अस्थायी पेन्ट्री, भण्डारण केन्द्र, संग्रहालय, होटल वा रेस्टुरेन्टमा रूपान्तरण गरिएको छ ।

धेरै वर्षदेखि स्वीजरल्याण्डको ज्यूरिखमा बस्दै आएका डोमिनिकन गणराज्यका वकिल युजेनियो ग्यारिडो भन्छन्- 'म धेरै सुरक्षित महसुस गर्दिन । हतियारको विकास यस्तो स्तरमा पुगेको छ कि स्विट्जरल्याण्डमा आक्रमणले पनि धेरैको ज्यान लिन सक्छ । मलाई पक्का छैन कि ५० वा ६० वर्ष पहिले बनाइएका बंकरहरूले यस्ता आक्रमणहरूलाई रोक्न सक्षम हुनेछन् ।' सायद यही कारणले गर्दा सरकारले अब यो नेटवर्कलाई सुधार र आधुनिकीकरण गर्न चाहन्छ । यसका लागि २५ करोड डलरको लगानीको योजना बनाइएको छ । यो योजनाको उद्देश्य यी बंकरहरू आपतकालीन अवस्थामा प्रयोगको लागि तयार छन् भनी सुनिश्चित गर्नु हो ।

यद्यपि, अधिकारीहरू भन्छन्, बंकरहरूमा सुधार कुनै युद्धको तयारी होइन, तर सार्वजनिक सुरक्षामा गरिएको लगानी हो ।

जुरिचमा बस्ने इसाबेल भन्छिन्- उनलाई थाहा छैन कि आक्रमणको अवस्थामा उनी कुन बंकरमा जानुपर्छ । तर यस्तो प्रणाली अवस्थित छ भन्ने थाहा पाएर उनी राहत महसुस भने गर्छिन् । उनी भन्छिन्- 'मलाई लाग्छ कि यो आणविक प्रकोप वा द्वन्द्वको अवस्थामा मानिसहरूलाई जोगाउने एक उत्कृष्ट तरिका हो । मलाई र मेरो परिवारको लागि सुरक्षित ठाउँ छ भनेर थाहा पाउँदा मलाई शान्ति मिल्छ । आजको संसारमा के भइरहेको छ भन्ने कुरालाई ध्यानमा राख्दै, कुनै पनि सम्भावनालाई अस्वीकार गर्न सकिँदैन । तर मलाई आशा छ कि स्विट्जरल्याण्डले आफ्नो तटस्थता कायम राख्नेछ र आफ्ना जनताको लागि सुरक्षित ठाउँ रहनेछ ।'

स्वीजरल्याण्डले युरोपेली राजनीतिमा सधैं तटस्थ देशको भूमिका खेलेको छ । तर रूस विरुद्ध इयु प्रतिबन्धहरू अपनाउने निर्णयसँगै स्विट्जरल्याण्डले आफ्नो असंलग्न अडानमा उल्लेखनीय परिवर्तन गरेको छ । स्थानीय मिडिया रिपोर्टहरूका अनुसार, बंकर बनाउने कम्पनीहरूले युक्रेनमा युद्ध सुरु भएपछि बंकरहरूको बारेमा मानिसहरूको जिज्ञासा उल्लेखनीय रूपमा बढेको बताएका छन् ।

मेन्गेउ एजी र लुनार जस्ता कम्पनीहरूलाई अवस्थित बंकरहरूको नवीकरण र तिनीहरूको क्षमताको बारेमा धेरै प्रश्नहरू सोधिएको छ । यी मध्ये धेरै बंकरहरू १९६० र १९८० को दशकका हुन् र अब तत्काल मर्मतसम्भारको आवश्यकता छ । नागरिक सुरक्षा विभागका अधिकारी डेनियल जोर्डीले युक्रेनको युद्ध पछि मानिसहरूबाट धेरै प्रश्नहरू प्राप्त गरेको बताएका छन् । यी प्रश्नहरू सामान्य नागरिकहरूबाट मात्र होइन, तर आपतकालीन अवस्थामा मानिसहरूलाई आश्रयमा लैजाने जिम्मेवार व्यक्तिहरूबाट पनि आएको उनले बताए । स्वीजरल्याण्ड यति लामो समयदेखि यति शान्त छ कि धेरै आपतकालीन आश्रयहरू जीर्ण अवस्थामा परेका छन् वा त्यागिएका छन् ।

युक्रेनको आक्रमणले जापोरिजिया आणविक ऊर्जा केन्द्र जस्ता महत्त्वपूर्ण आणविक पूर्वाधारको सुरक्षालाई जोखिममा पारेको छ । विस्फोट वा आक्रमणको घटनामा, रेडियोधर्मी प्रदूषणले मध्य युरोपलाई असर गर्न सक्छ । त्यसकारण पनि स्वीजरल्याण्डमा बंकर बारे आम चासो बढेको छ । युरोपबाट आफ्ना केही सेना फिर्ता गर्ने अमेरिकाको घोषणा र पश्चिमी युरोपको सुरक्षाप्रतिको यसको कम प्रतिबद्धताले स्वीजरल्याण्डलाई पनि असर गरेको छ ।

"लामो समयदेखि, स्विट्जरल्याण्ड द्वन्द्वरत देशहरू र ब्लकहरू बीच फसेको थियो । यो अवस्था शताब्दीयौंसम्म कायम रह्यो, किनकि फ्रान्स, जर्मनी, अस्ट्रो-हंगेरी साम्राज्य र रूसले युद्ध र द्वन्द्वहरू चलाए । शीत युद्धको अन्त्य भएदेखि, स्विट्जरल्याण्ड शान्ति र स्थिरताको टापु जस्तो देखिन्थ्यो । तर युक्रेनको युद्धले त्यो परिवर्तन गरेको छ । युरोपेली शक्तिहरूले रक्षा र हतियार खर्च बढाइरहेको बेला, स्विट्जरल्याण्डले आफ्नो पुरानो रक्षा प्रणालीलाई पुन: सक्रिय गर्न थालेको छ, जुन प्रणालीले गत शताब्दीको सशस्त्र द्वन्द्वबाट बाहिर राखेको थियो ।

-बिबिसीबाट