जेनजी आन्दोलनपछि राष्ट्रपति भागेसँगै माडागास्करमा सैन्य विद्रोह

काठमाडौँ । हिन्द महासागर टापु राष्ट्र माडागास्करमा सैन्य विद्रोह भएको छ । सैन्य अधिकारीहरूले सरकारको नियन्त्रण लिएको बताएका छन् । माडागास्करको सम्भ्रान्त सैन्य इकाई (क्याप्साट) ले राष्ट्रपति एन्ड्री राजोएलिनालाई सत्ताबाट हटाएर सरकारको नियन्त्रण लिएको जानकारी दिएको हो ।

रोचक कुरा के छ भने, २००९ मा तत्कालीन राष्ट्रपति मार्क राभालोमानानालाई अपदस्थ गरेर राजोएलिनाले सत्ता कब्जा गर्दा सेनाले उनलाई समर्थन गरेको थियो । सेनाले संवैधानिक अदालत र निर्वाचन आयोग लगायत प्रमुख लोकतान्त्रिक संस्थाहरूलाई निलम्बन गरिएको बताएको छ । यो कदम राष्ट्रिय संसदले राष्ट्रपतिविरुद्ध महाभियोग प्रस्ताव पारित गरेको समयमा आएको हो । राष्ट्रपति राजोएलिनाले मतदानलाई अवैध भनेर खारेज गरे र अज्ञात स्थानमा भागेका छन् । उनले फेसबुक लाइभ प्रसारणमा उनले आफू अझै पनि वैध राष्ट्रपति भएको दाबी गरेका छन् ।

कसरी भयो विद्रोह ?

दुई हप्ता अघि, पानी र बिजुलीको अभावका कारण देशभर जेनजी आन्दोलन सुरु भयो । यो आन्दोलनलाई 'जेन जेड' आन्दोलन भनेर नाम दिइएको थियो । प्रदर्शनकारीहरूले मुद्रास्फीति जस्ता मुद्दाहरूमा आफ्नो आक्रोश व्यक्त गर्दै राष्ट्रपति एन्ड्री राजोएलिनालाई हटाउन माग गर्दा आन्दोलन बढ्यो । शनिबार, सेनाको सबैभन्दा शक्तिशाली इकाई, क्याप्साटका सुरक्षा बलहरू अचानक आफ्नो ब्यारेक छोडेर प्रदर्शनकारीहरूमा सामेल भएपछि अवस्था नाजुक बनेको थियो । दुई दिन पछि, राष्ट्रपति राजोएलिना फ्रान्सेली सेनाको सहयोगमा दुबई भागेको खबर बाहिर आयो । सोमबार राति, राजोएलिनाले उनको जीवन खतरामा रहेकाले सुरक्षित स्थानमा गएको बताएका छन् ।

केही घण्टा पछि, संसदमा उनको पद त्यागिएपछि राजोएलिनाविरुद्ध महाभियोग प्रक्रिया सुरु भयो । राजोएलिनाले पछि संसद विघटनको घोषणा गरे । यद्यपि, सांसदहरूले तैपनि महाभियोग प्रक्रिया पूरा गर्न मतदान गरे । तर यसैबीच सेनाले सरकार कब्जा गरेको घोषणा गर्‍यो । क्याप्साट प्रमुख कर्नल माइकल रान्ड्रियानिरिनाले आगामी १८ महिनादेखि दुई वर्ष भित्र चुनाव गराउने बताएका छन् । उनले मेडागास्करका जनरल जेड प्रदर्शनकारीहरू यस परिवर्तनको हिस्सा हुने बताउदै यो आन्दोलन सडकमा सुरु भएको र उनीहरूको मागको सम्मान गर्ने बताएका छन् ।

मेडागास्कर कहाँ छ ?

अफ्रिकाको दक्षिणपूर्वी तटमा अवस्थित मेडागास्कर, विश्वको चौथो ठूलो टापु राष्ट्र हो । लामो समयदेखि विश्वको बाँकी भागबाट अलग्गिएको, यो टापु यसको अद्वितीय वन्यजन्तुको लागि प्रसिद्ध छ । परम्परागत रूपमा, यसको अर्थतन्त्र चामल, कफी, भेनिला र ल्वाङको खेतीमा आधारित छ । यद्यपि देश प्राकृतिक स्रोतसाधनमा धनी छ, पर्यटन एक प्रमुख व्यवसाय हो । यसको बावजुद, यो विश्वको सबैभन्दा गरिब देशहरू मध्ये एक हो र विदेशी सहायतामा धेरै निर्भर छ । पछिल्ला वर्षहरूमा आएका गम्भीर आँधीबेहरीहरूले यसको आर्थिक कठिनाइहरूलाई बढाएको छ । १९६० मा फ्रान्सबाट स्वतन्त्र भएदेखि, माडागास्करले धेरै समय राजनीतिक अस्थिरताको अनुभव गरेको छ । यसमा कू, हिंसात्मक विरोध र विवादित चुनावहरू समावेश छन् । २००९ को कू पछि, देश पाँच वर्षसम्म राजनीतिक गतिरोधमा फसेको थियो, जसले गर्दा अन्तर्राष्ट्रिय आलोचना र आर्थिक प्रतिबन्धहरू निम्त्यायो ।

मंगलबारको कू अघि, माडागास्करका राष्ट्रपति एन्ड्री राजोएलिना तेस्रो कार्यकाल खोजिरहेका थिए । उनले विवादित नोभेम्बर २०२३ को चुनाव जिते, जसलाई विपक्षी र उनका केही समर्थकहरूले पनि बहिष्कार गरेका थिए । रजोएलिनाले आफ्ना दुई मुख्य प्रतिद्वन्द्वीहरू, पूर्व राष्ट्रपति मार्क राभालोमानाना र सेटेन रान्ड्रियानासोलोनियाइकोलाई पराजित गर्दै ५९ प्रतिशत मत प्राप्त गरेका थिए । यस चुनावमा मतदान केवल ४६ प्रतिशत थियो, जुन देशको इतिहासमा सबैभन्दा कम मानिन्छ । १० राष्ट्रपति उम्मेदवारहरूले बहिष्कारको आह्वान गरेपछि कम मतदान भएको थियो । चुनाव हुनुभन्दा छ हप्ता अगाडिसम्म विरोध प्रदर्शन र प्रहरी झडप जारी रह्यो, जसले गर्दा मतदानको पूर्वसन्ध्यामा एन्तानानारिभोमा कर्फ्यू लगाइएको थियो ।

माडागास्करको इतिहासका केही प्रमुख घटना:

- ३५०-५५० ईस्वी: पहिलो बसोबास गर्नेहरू माडागास्करमा आइपुगे । यो पृथ्वीमा मानिसहरूले बसोबास गर्ने अन्तिम ठूला भूभागहरू मध्ये एक बन्यो ।

- ७औं-९ औं शताब्दी: अरब व्यापारीहरू आइपुगे । माडागास्कर हिन्द महासागरका बन्दरगाहहरूलाई जोड्ने एउटा महत्त्वपूर्ण व्यापारिक केन्द्र बन्यो ।

- १६औं-१७औं शताब्दी: पोर्चुगिज र फ्रान्सेली व्यापारिक चौकीहरू देखा परे ।

- लगभग १५४०-१८९७: मेरिना साम्राज्य ।

- १८८३: फ्रान्सले पहिलो फ्रान्को-होवा युद्धमा माडागास्करमा आक्रमण गर्‍यो । देशलाई आफ्नो उत्तरी बन्दरगाह एन्टसिरानाना (डिएगो सुआरेज) फ्रान्सलाई सुम्पन बाध्य पारियो ।

- १९३९-४५: दोस्रो विश्वयुद्ध ।

- १९४७-४९: मालागासी विद्रोह - राष्ट्रवादीहरूले फ्रान्सेली सैन्य अड्डाहरूमा आक्रमण गरे । फ्रान्सले विद्रोहलाई कुल्च्यो ।

- १९६०: माडागास्करले स्वतन्त्रता प्राप्त गर्यो । फिलिबर्ट सिरानाना देशको पहिलो राष्ट्रपति बने ।

- १९७५: डिडियर रत्सिराकालाई राज्य प्रमुख र सर्वोच्च क्रान्तिकारी परिषदको अध्यक्ष नियुक्त गरियो । उनले अर्को २६ वर्ष शासन गरे ।

- २००१: विवादित चुनाव पछि रत्सिराका फ्रान्स भागे ।

- २००९: रक्तहीन विद्रोहले आर्थिक प्रतिबन्ध लगायो ।

- २०१३: लोकतान्त्रिक चुनावको बावजुद, राजनीतिक स्थिरता फर्कन सकेन, र कार्यपालिका र व्यवस्थापिका बीचको द्वन्द्व जारी रह्यो ।

- २०१८: एन्ड्री राजोलिनाले राष्ट्रपति चुनाव जिते ।

राजधानी अन्तानानारिभो रहेको माडागास्करको क्षेत्रफल: ५ लाख ८७ हजार ४१ वर्ग किलोमिटर रहेको छ भने यस देशको कुल जनसंख्या २ करोड ८८ लाख रहेको छ । यहाँ मुख्यरुपमा मालागासी र फ्रान्सेली भाषा बोलिन्छ ।