अब हप्तामा चार दिन मात्र काम, के भन्छ अध्ययन ?

काठमाडौँ । हप्तामा पाँच दिन काम गर्ने र त्यसपछि सप्ताहन्तको आनन्द लिने । तर अर्को हप्ता कामको उही पुरानो संसारमा फर्कने । जब तपाईंले यो गर्नुपर्दैन तब के हुन्छ । नेचर ह्युमन बिहेभियर नामक जर्नलमा प्रकाशित एउटा महत्त्वपूर्ण अध्ययनले काम गर्ने हप्तालाई चार दिनमा घटाउँदा मानिसहरूको स्वास्थ्यमा उल्लेखनीय सुधार देखिएको बताएको छ । यसले मानिसहरूको खुशी पनि बढाएको छ ।

बोस्टन कलेजका अनुसन्धानकर्ताहरूले अमेरिका, बेलायत, अष्ट्रेलिया, क्यानडा, आयरल्याण्ड र न्यूजील्याण्डका १४१ कम्पनीका कर्मचारीहरूमा बर्नआउट, जागिर सन्तुष्टि, शारीरिक र मानसिक स्वास्थ्य जस्ता पक्षहरूको अध्ययन गरेका थिए । यस अनुसन्धानका प्रमुख लेखक वेन फ्यानले कर्मचारीहरूमा सुधार देखेको बताउदै कम्पनीहरूको उत्पादन र राजस्व दुवै बढेको र यो परीक्षणमा संलग्न ९० प्रतिशत कम्पनीहरूले हप्तामा चार दिन काम गरिरहने निर्णय गरेको बताउएकी छन् ।

बोस्टन कलेजको अनुसन्धानले पनि पहिलेकै नतिजाहरूलाई पुष्टि गर्‍यो, जसले हप्तामा कम दिन काम गर्दा कर्मचारीहरूमा सुधार भएको बताएको थियो । कम काम गर्ने दिनले राम्रो स्वास्थ्य, सन्तुलित जीवन र समग्रमा बढी सन्तुष्टि प्रदान गरेको अनुसन्धानमा देखिएको छ । हालै गरिएको एक अध्ययन अनुसार, लामो समयसम्म काम गर्नाले मस्तिष्कको संरचना परिवर्तन हुन सक्ने देखिएको छ ।

यदि कम काम गर्ने दिनका यति धेरै फाइदाहरू छन् भने, हामीलाई हप्तामा कम काम गर्नबाट कसले रोकेको छ ।

बढी काम गर्ने संस्कृति

चीन यसको '९९६' कार्य संस्कृतिको लागि परिचित छ।  यस अन्तर्गत, कर्मचारीहरूले हप्ताको छ दिन बिहान ९ बजेदेखि राति ९ बजेसम्म काम गर्छन् । भारतको द्रुत गतिमा बढ्दो प्रविधि र वित्त क्षेत्रमा पनि, कर्मचारीहरूले विश्वव्यापी मागहरू पूरा गर्न प्रायः लामो र अनियमित घण्टा काम गर्ने दबाबको सामना गर्नुपर्छ । यो सम्भव छ ।

चीन, भारत, अमेरिका र बेलायत जस्ता देशहरूमा, लामो काम गर्ने घण्टालाई गर्वको चिन्ह मानिन्छ । जापानमा, तलब बिना ओभरटाइम धेरै सामान्य छ । जापानमा, काम केवल काम होइन, यो लगभग एक सामाजिक अनुष्ठान जस्तै हो । जापानको श्रम बजार र कार्य संस्कृति विज्ञ हिरोशी ओनो भन्छन्- 'मानिसहरू समय भन्दा पहिले कार्यालय पुग्छन् र ढिलो बस्छन् । काम नभए पनि, मानिसहरू प्रतिबद्धता देखाउन लामो समयसम्म कार्यालयमा बस्छन् । यो एक तरिकाले प्रदर्शन कला जस्तै हो । मार्शल आर्टमा एक निश्चित विधि जस्तै हो, यो पनि त्यस्तै हो ।'

आश्चर्यजनक कुरा, जापानका मानिसहरूले प्रायः कानुनी रूपमा उपलब्ध सुविधाहरू प्रयोग पनि गर्दैनन् । प्रायः मानिसहरूले पितृत्व बिदा पनि लिँदैनन् । पुरुषहरूले एक वर्षसम्म बिदा लिन सक्छन्, तर धेरै कम मानिसहरूले त्यसो गर्छन् । उनीहरू आफ्ना सहकर्मीहरूलाई असुविधा दिन चाहँदैनन् । तैपनि परीक्षणहरूले कामको बारेमा परम्परागत सोच भएका देशहरूमा पनि परिवर्तन देखाउन थालेका छन् ।

आइसल्याण्डमा, लगभग ९० प्रतिशत मानिसहरू अब कम घण्टा काम गर्छन् । उनीहरूलाई आफ्नो काम गर्ने हप्ता छोटो पार्ने अधिकार छ ।  दक्षिण अफ्रिका, ब्राजिल, फ्रान्स, स्पेन, डोमिनिकन रिपब्लिक र बोत्सवाना जस्ता धेरै देशहरूमा यस्ता परीक्षणहरू सञ्चालन गरिएका छन् । यस वर्षको सुरुमा, टोकियोले सरकारी कर्मचारीहरूको लागि चार दिनको हप्ताको परीक्षण सुरु गरेको थियो । दुबईले पनि हालै 'समर इनिसिएटिभ' अन्तर्गत सरकारी कर्मचारीहरूको लागि यस्तै कार्यक्रम सुरु गरेको थियो ।

अर्कोतर्फ, अक्टोबर २०२५ देखि, दक्षिण कोरियाले ६७ कम्पनीहरूमा साढे चार दिनको काम गर्ने हप्ताको परीक्षण गर्नेछ ।

काम र जीवन बीच छैन कुनै समन्वय

कोभिड पछि, धेरै भन्दा धेरै मानिसहरूलाई लाग्छ कि उनीहरूको काम र जीवन तालमेलमा छैन । अब कोभिड पहिलाको प्रवृत्तिलाई ट्रयाकलाई असम्भव प्राय: देखिएको छ । 

२०१९ मा, माइक्रोसफ्ट जापानले चार दिनको काम गर्ने हप्ताको परीक्षण गर्‍यो र अघिल्लो वर्षको तुलनामा प्रति कर्मचारी बिक्रीमा ४० प्रतिशत वृद्धि देखियो । यद्यपि, कम्पनीले स्थायी रूपमा परिवर्तन लागू गरेन । परिवर्तन ठूला कम्पनीहरूको लागि बढी जटिल छ, किनकि उनीहरूसँग धेरै विभागहरू छन् र कर्मचारीहरू विभिन्न देशहरू र समय क्षेत्रहरूमा काम गर्छन् । अध्ययनमा, कम्पनीहरूले कम-मूल्यका कार्यहरू घटाएपछि उत्पादकता अक्षुण्ण रह्यो । अनावश्यक बैठकहरूलाई फोन कल वा सन्देशहरूले प्रतिस्थापन गरेको पाइएको छ । त्यस्तै अध्ययनले अर्को गलत धारणा यदि काम गर्ने हप्ता छोटो पारियो भने, कर्मचारीहरूले कम कामको क्षतिपूर्ति गर्न कडा परिश्रम गर्नुपर्ने कुरालाई पनि गलत साबित गरेको छ ।

काम गर्ने एउटा प्रयोग

केप टाउनको स्टेलेनबोश विश्वविद्यालयको परामर्श केन्द्रका निर्देशक चार्ल्स डेभिड्सका लागि, चार दिनको काम गर्ने हप्ता केवल कार्य संरचनामा परिवर्तन मात्र थिएन, तर जीवन रेखा थियो । उनको टोलीले ३० हजारभन्दा बढी विद्यार्थीहरूलाई मानसिक स्वास्थ्य समर्थन सेवाहरू प्रदान गर्दछ । परिवर्तन हुनुभन्दा पहिले, मानिसहरू बर्नआउटबाट पीडित थिए ।

उनी भन्छन्- 'कार्यालयबाट अनुपस्थित हुने घटनाहरू धेरै उच्च थिए। मानिसहरू बिरामी भएको रिपोर्ट गरेर निरन्तर बिदा लिइरहेका थिए। यो आलस्यको कारणले भइरहेको थिएन। उनीहरू बाँच्ने मोडमा थिए। उनीहरूको ऊर्जा पूर्ण रूपमा समाप्त भएको थियो ।'  दक्षिण अफ्रिका मानसिक रोग भएका मानिसहरूको सबैभन्दा बढी संख्या भएको देश हो ।

चार्ल्सको ५६ जनाको टोली उनीहरूले अनुभव गरेको निरन्तर आघात, भारी कामको बोझ र सीमित स्रोतहरूबाट मानसिक रूपमा थकित थियो । वरिष्ठ नेताहरूको विरोध र उनको टोलीको शंकाको बावजुद, उनले चार दिनको काम गर्ने हप्ताको पाइलट परियोजना सुरु गरे । उनीहरूले सोचेका थिए कि यसले कहिल्यै काम गर्दैन । तर यसले काम गर्यो । नतिजाहरू धेरै हदसम्म सकारात्मक प्रभाव पारेको देखियो । परीक्षण अघि, टोलीले वर्षमा ५१ बिरामी दिन बिदा लिएको थियो । तर चार दिनको काम गर्ने हप्ताले यसलाई घटाएर चार मात्र बनाइयो ।

कर्मचारीहरूले राम्रो निद्रा, बढी व्यायाम र शौकहरू पछ्याउने अवसरको रिपोर्ट गरे । उनीहरूले घरायसी काम गर्नुको सट्टा परिवारसँग सप्ताहन्त बिताए । चार्ल्स विश्वास गर्छन्, कर्मचारीहरूको सुधारिएको स्वास्थ्यले उनीहरूलाई आफ्नो काममा बढी कुशल बनाएको छ । उनी भन्छन्- 'काममा उनीहरूको ध्यान बढेको छ। उनीहरू यसप्रति बढी संवेदनशील पनि भएका छन्। विद्यार्थीहरूले राम्रो हेरचाह पाउन थालेका छन् ।'

एउटै सूत्रले सबैतिर काम गर्दैन 

अझै पनि, यस्तो परिवर्तन सबैतिर सम्भव छैन । देशको औद्योगिक संरचना र यसको विकासको स्तर यसमा महत्त्वपूर्ण छ । अफ्रिकाका धेरै मानिसहरू कृषि, खानी वा असंगठित क्षेत्रमा काम गर्छन् । तिनीहरू अझै पनि ज्याला काममा लचिलोपन जस्ता मुद्दाहरूको छलफलबाट टाढा छन् । कम सीप, शारीरिक रूपमा श्रममा आधारित कामको पुनर्संरचना गाह्रो छ । यी क्षेत्रहरूमा, रोजगारदाताहरूले समय पुन: तालिकाबद्ध गर्नुको सट्टा अधिकतम नाफा कमाउने कुरामा ध्यान केन्द्रित गर्छन् । तर यस दिशामा केही प्रगति भइरहेको छ । प्रोफेसर फ्यानको अध्ययनमा निर्माण, निर्माण र आतिथ्य क्षेत्रका कम्पनीहरू पनि समावेश थि ए। यी मध्ये केहीले सफलता हासिल गरे । यसले विभिन्न क्षेत्रहरूमा काम गर्न सक्छ, तर म चार दिनको काम गर्ने घण्टालाई जादुई समाधानको रूपमा प्रस्तुत गर्न चाहन्न । यो सबैतिर लागू हुने सूत्र होइन ।

युवा पुस्ताले परिवर्तन ल्याउदै 

विज्ञहरू विश्वास गर्छन्, यो परिवर्तनको लागि सबैभन्दा ठूलो शक्ति युवा पुस्ताबाट आउनेछ । २०२५ को विश्वव्यापी सर्वेक्षणमा, पहिलो पटक सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण चीजहरूको सूचीमा कार्य-जीवन सन्तुलनले तलबलाई उछिनेको छ । दक्षिण कोरियाका धेरै युवा कामदारहरू भन्छन्, हप्तामा काम गर्ने दिनहरू घटाइएमा, तिनीहरू कम तलब लिन पनि तयार छन् । युवा पुस्ताको कामको उद्देश्य र जीवनबाट उनीहरूको अपेक्षाहरूको बारेमा मौलिक रूपमा फरक सोचमा छ ।

चीनमा ग्रेट रिजाईनेसन (महामारी पछि ठूलो मात्रामा जागिर छोड्ने) र क्विट क्विटिंग (केवल आवश्यक काम गर्ने) र लाइङ फ्ल्याट (अत्यधिक कामको संस्कृतिलाई अस्वीकार गर्ने) जस्ता आन्दोलनहरूले युवा कर्मचारीहरूले आफ्नो असन्तुष्टि व्यक्त गरिरहेका छन् र संस्कृतिलाई जलाउँदैछन् । कानूनको शासनलाई अस्वीकार गर्ने नयाँ तरिकाहरू खोजिरहेका छन् । समय बित्दै जाँदा, यी परिवर्तनहरूले कार्यस्थलको परम्परालाई नयाँ आकार दिन सक्छन् ।